Saturday, November 29, 2014

رستگاری در رنج

و یعقوب تنها ماند و مردی با وی تا طلوع فجر کشتی می‌گرفت. و چون او دید که بر وی غلبه نمی‏‌یابد، کف ران یعقوب را لمس کرد، وکف ران یعقوب در کشتی گرفتن با او فشرده شد. پس گفت: مرا رها کن زیرا که فجر می‏‌شکافد. گفت: تا مرا برکت ندهی تو را رها نکنم. به وی گفت: نام تو چیست؟ گفت: یعقوب. گفت: از این پس نام تو یعقوب خوانده نشود بلکه اسرائیل، زیرا که با خدا و با انسان مجاهده کردی و نصرت یافتی. و یعقوب از او سؤال کرده، گفت: مرا از نام خود آگاه ساز. گفت: چرا اسم مرا می‌پرسی؟ و او را در آنجا برکت داد. و یعقوب آن مکان را "فنیئیل" نامیده، گفت: زیرا خدا را روبرو دیدم و جانم رستگار شد
عهد عتیق- باب 32- آیات 24 تا 30


روز لعنتی سختی بود، روزگار سخت‌تری هم در پیش است. جهان هیچ‌وقت نمی‌پرسد از تو که آیا برای سختی آماده‌ای؟ که هی فلانی خبرت هست قرار است سختت بشود؟ نمی‌پرسد، نمی‌دانی و روزگار هرگز مراعات خستگی تو را نخواهد کرد. یعقوبی گاهی تو، در حال فرار از خودت، دنیا، همه چیز.. اما ناگزیری به مواجهه، که رستگاری تو در ماندن، پافشاری و طاقت است. گریبانت را نه با گریختن که با مبارزه آزاد خواهی کرد. گریزگاهی نیست جز دست‌به‌گریبان شدن با خودت که دنیا تویی، سختی و آسانیش، دشواری و همواریش تویی... الوهیم از درون تو سربرمی‌آورد، پنجه در پنجه‌ات می‌افکند و وای بر بی‌صبران...
سخت‌ترین روزهای جهان، ایام مواجهه با الوهیتی است درونت که انگار هر بار با رنج وامی‌داردت به خلق خویشتن. سنجیده‌ می‌شوی با درد، شک، تنهایی. چنان رنج می‌کشی که گویی ران‌ات در منگنه‌ای، فشرده شده‌ و تطهیر تو در طاقت برابر همین رنج است. در نترسیدن، میدان را خالی نکردن و ماندن... آنگاه برکت از راه می‌رسد، زیرا تو خداوند خدا را رودررو دیده‌ای و نسوخته‌، نترسیده، نگریخته‌ای... تو مانده‌ و به برکت صبر خود،بر آتش رنج خویش رستگار شده‌ای

Tuesday, November 25, 2014

تنهایی کویری ما

 تنهایی کویری ما آسان نیست
دستت در آستانه پیوستن می‌لرزد
زنهار
تنهایی کویری ما آسان نیست

1- گاهی توضیحش سخت است. شرح اینکه به آدم‌های عزیزت بگویی ببین من الان در دسترس نیستم. که اگر الان نمی‌خواهم دیداری باشد، یا حضوری یا گفتگویی؛ از سر بی‌اهمیت بودن تو نیست فقط به این خاطر است که من در این لحظهء اکنون تاب تحمل دیگری را ندارم، حالا آن دیگری هر چه که می‌خواهد عزیز باشد.
2- دوستانم اسمم را گذاشته بودند شلمان. به جدی و شوخی می‌گفتند زنگ خوابش که می‌خورد باید برود خانه بخوابد. یا خوش‌ذوق‌ترشان یکبار که داشتم زودهنگام مجلس مهمانی را ترک می‌کردم از من پرسید «مگه سیندرلایی و ساعت که دوازده بشه ماشینت میشه کدو حلوایی؟». توضیحش سخت است که بگویی حضور در جمع خسته‌ام می‌کند رمقم را می‌برد. من غلام خانه‌های خلوتم انگار. دشوار است بگویی نمی‌روم که بخوابم؛ می‌روم که تنها باشم
3- بابت این تنهایی هزینه می‌دهی. از بچگی شنیده‌ام که آدم به دوری و معاشرت نمی‌کنی و در بزرگسالی هم بارها حضور در جمع‌های دلنشینی از کفم رفته چون تطبیق با زمان و شکل حضور برایم سخت بوده و ترجمهء رفتارم شده این که نمی‌خواهم با شما یا در مهمانی شما باشم... من همهء اینها را به جان پذیرفته‌ام، بخش اجتناب‌ناپذیر هزینه‌ای است که برای خودم بودن می‌پردازم که این تنها بودن گاهی از نان شب برای من واجب‌تر است
4- می‌توانم بنشینم خودم را تحلیل کنم که چه شد که این شد. که کودک درون‌گرا چگونه با جراحت‌های از پی‌هم، پناه برد به کنج خلوتش، می‌توانم همه و همه را تحلیل کنم اما راستش نه می‌توانم و نه می‌خواهم خودم را تغییر دهم. آن ساعات خلوت شبانه پس از یک روز پرهیاهو، برکت زندگی منند. من اصلا برای این برکت زنده‌ام، کار می‌کنم برای آن دو، سه ساعت؛ که با خیال آسوده بنشینم به خواندن، دیدن، نوشتن و شنیدن... و شوربختانه اینها اموری نیست که آدمی مثل من بتواند جمعی انجام دهد. 
5- عزیزترین آدم‌هایم، کسانی بوده‌اند که من کنارشان مجال داشته‌ام تنها باشم. که می‌دانند تا چه حد عزیزند برای من، که به بودن و حضورشان احتیاج دارم، که هرچند گوشه‌گرفته‌ام اما همان نگاه گهگاه یا لمس دست هرازچندگاهی؛ چه دلم را خوش کرده و وقتم را امن

تنهایی کویری ما
این راستای نور و غرور، این گشادگی عریان
آسان نیست*
* اسماعیل خویی- تنهایی کویری ما آسان نیست
http://www.avayeazad.com/esmail_khoii/bar_bame_gerdbad/24.htm

Saturday, November 22, 2014

دوزخ دیروز

1- اولش، بودن سخت است. ابتدای از دست رفتن یک رابطه که تو برگ در آغوش بادی؛ لاک‌پشتی هستی بی‌لاک که هر نم باران ملایمی، پوستت را مثل روغن داغ سوراخ می‌کند. اولش همه چیز سخت است: حضور، غیاب، داشتن، نداشتن...بعد ناگزیری به زندگی. آن اشتیاق حیرت‌انگیزت برای بقا، برای زیستن، وا می‌داردت که به تدریج برگردی سراغ زندگی. و مواجه شوی با آدم‌ها، فضاها و زمان‌ها
2- دل‌دادگی لاجرم برایت مکان و زمان مقدس مشخص می‌کند. هر رابطه‌ای کعبهء خودش را دارد، بیت‌المقدس خود را، نوروز و رمضان خود را. جاهایی هستند که به واسطهء یادگار خاطرات تو با آن دیگری؛ محراب می‌شوند. زمان‌هایی هستند که در مرور بودن با هم، به« آن» تبدیل می‌شوند. مختصات رابطه‌ات وامی‌دارد تو را سال نویت را گاهی از آذر ماه شروع کنی، نمازت را سمت خیابان خیسی در یوسف‌آباد بخوانی، سووشون‌ات را در تیرماه به پا داری و... آن وقت، آن جا؛ برای تو و فقط تو حامل بار معنایی هستند که به زندگیت سازمان و جهت می‌بخشند. رابطه که بر باد می‌رود بازپس گرفتن زمان و زمین مقدس؛ تبدیل‌شان به تجربیاتی معمول؛ سخت‌ترین کار جهان است به گمانم
3- و تو در این کار تنهایی. مانند مرگ و تولد؛ مانند خود دل‌بستن حتا، تو در دل‌گسستن تنهایی. هیچ‌کس نمی‌داند معنای آن فضا و زمان برای تو چیست. نمی‌تواند که بداند و هیچ‌کس قادر نیست در گذار از این آتش همراهیت کند. مانند تجربهء تولد و مرگ، تو محکومی به تنهایی
4- ذره ذره ضجه می‌زنی، رنج می‌کشی، به نبرد خاطرات گداخته‌ات می‌روی و اندک‌اندک شهر و تقویمت را بازپس می‌گیری... به بهای درد، به بهای رنج، به بهای جان... زمان و زمین باز برایت آغوش می‌گشایند و همان می‌شوند که هستند اما هنوز انگار ناتمامی
5- هر رابطه‌ای بهشت خودش را دارد. بهشتی که در آن تمامیتی از لذت و امنیت را چشیده‌ای بی‌تکرار. بهشتی که ورای زمان و مکان مقدس رابطه است حتا. پردیسی که هنگام کام گرفتن از آن، بی‌خبری قرار است روزی نه‌چندان دور، دوزخ تو باشد. که شنیدن نامش، روحت را به بند بکشد و دیدن تصاویرش شکنجه‌ات کند
6- سفر به بهشت دوزخی... به گمانم این خوان آخر است، نهایت رستاخیزت. که ثابت کنی به خودت، خواسته‌ای و برخاسته‌ای. که سرپایی اکنون و حرمت ققنوس کهنه به‌جا، باز نو به جهان آمده‌ای... آن‌جاست که فردانیت تو در انتظارت است، آخرین نبرد گریزناپذیر روحت برای احیای خود، برای رهایی از رنج و آشتی با خویش
7- آخرش، بودن سخت است. زمان‌ خط ممتد کسالت‌آوری است و مکان حضوری بی‌هوده با خشت‌های خاکستری. خودت را که پس بگیری تازه رسیده‌ای به آن هیچ بزرگ که همه چیز از دل آن بیرون می‌آید. بعد باز تو فرصت خواهی داشت قبلهء جدید خودت را بسازی، نوروز تازه‌ات را تجربه کنی، وقت و فضای مقدست را بازیابی و بهشت جانت را کشف کنی... این پاداش سفر به دوزخ دیروز است

Wednesday, November 19, 2014

زیبایی

زیبایی خلاقیت آدمی را زایا می‌سازد. در پرتو حضور امر زیبا؛ تو نه فقط قادر که گاه ناچاری به بازآفرینی زیبایی. زیبایی سرشارت می‌کند، وامی‌داردت که جهان را زیبا ببینی، زیبا بنویسی، زیبا بیاندیشی. زیبایی خودش را تکثیر می‌کند، از دل خودش اوج می‌گیرد و بیش می‌شود. بی‌هوده نیست که در اساطیر یونانی؛ آفرودیت ایزدبانوی توامان زیبایی و خلاقیت است. 
زیبایی زمان را متوقف می‌کند. در محضر امر زیبا، تو چشندهء جاودانگی هستی، آنِ نازنین زیبایی، زمان را مه‌آلود و ساعت را سردرگم می‌کند. ساعتی، ثانیه‌ایست و دقیقه‌ای، عمری
زیبایی رقیقت می‌کند. وادارت می‌کند به عاطفه، به خندیدن، به گریستن. زیبایی بیرونت می‌آورد از آن حصار جعلی هویت که چون تار تنیده‌ای دور خودت. زیبایی تو را تو می‌کند، خویشتن خویش، آن که در حقیقت هستی... زیبایی وا می‌دارد تو را که زایندهء خویشتن باشی، که زندگیت بشود ترانه و تو شاعر شعر زندگیت شوی؛ که باز از آنِ خویشتن باشی، غربتت تمام و جانت پربرکت
زیبایی...

که چشم‌هاش می‌کشت تو را و زنده‌ات می‌کرد زیباتر؛ گونه‌هایش به رنگ سیب سرخ حوا بود و فتوای جنونی متبرک می‌داد و آن بازی نور و سایه روی صورتش، روز و شبت را پرمعنا می‌کرد

Tuesday, November 18, 2014

دست‌ها

1- برای من کمی از دست‌هایت را بفرست*
2- رو به نور، پشت به من ایستاده بود. هیبت تاریکی می‌دیدم ازو، چیزی را بهانه کرده بودم که بروم اتاقش، مثل همیشهء آن ایام حرف بزنیم، بخندیم و برگردم کار اما با سنگین بودن فضا، لبخندم ماسید. بزرگتر بود به سال از من. جرات نکردم چیزی بپرسم، جرات نکردم حتا از اتاق بیرون بروم. آهسته و سنگین برگشت سمت من. چشم‌هاش خیس بود، دستانش لرزان؛ دستانش را گرفت سمت من، پرسید: زشتن؟ فقط توانستم سر تکان بدهم که نه. چنین گفتگوهایی هرگز بین ما نبود. سرفه کرد، از آن سرفه‌ها که بناست مانعی باشند برابر سرریز شدن اشک؛ نه با من که فضای خالی بین ما حرف می‌زد: براش نوشته عاشق دستاشه، برای اون بی‌شرف نوشته شیفتهء رگ برجستهء روی دستشه وقتی که نوازشش می‌کنه... زمان‌هایی هست که زمین باید دهان باز کند و آدمی را با تمام گذشته و حالش ببلعد و زمین هماره نارفیق است، دریغ می‌کند. 
3- به چند هفته نکشید که رفت. یک استعفای چندخطی نوشت، گذاشت توی پاکت ظهر پنج شنبه داد به سرایدار و خلاص. نه تلفن جواب داد نه هیچ؛ چنان گم شد که انگار اصلا از مادر نزاد. چند ماه بعد همسرش آمد شرکت، پیگیر کارهای مالی سنوات و غیره. تمام مدتی که در شرکت بود، دست‌هایم را از جیبم بیرون نیاوردم. انگاربا نشان ندادن دستانم به او، داشتم از آخرین ذرهء ممکن رفاقتم، مراقبت می‌کردم.
4- سال‌ها گذشته، گاهی نگاه می‌کنم به دست‌هام: انگشت‌های کوتاه، بی‌هیچ رگ برجسته‌ای در هیچ کجا؛ و دردم می‌آید. گاهی تحقیر مسری است. ذلیل شدن آن دیگری لعنتی‌وار، رسوب می‌کند در رگانت، می‌سوزی بی‌آنکه آتشی در بین باشد. وقت‌هایی هست که چشم باز می‌کنی و می‌بینی به صلیب رنج دیگری مصلوبی... سال‌ها و سال‌ها
5- و دستانت با دست‌های من آشناست**


* حافظ موسوی
** احمد شاملو

Wednesday, November 12, 2014

لنگر کلمات

به دوست نداشتن که عادت کردی، دوست داشتن سخت دشوار است. همین یک جمله را در ذهن دارم و دیگر هیچ اما دلم نوشتن می‌خواهد. نوشتن برای آدمی مثل من لنگر است، نگهت می‌دارد روی زمین، پابرجایت می‌کند روی واقعیت. جهان از پشت فیلتر کلمات، ناگهان وهم‌آلود بودن هراس‌انگیزش را از دست می‌دهد و تو به واسطهء جادوی واژه‌ها، قادری خودت را در مختصات بودنت تعریف کنی: که کجایی، کیستی و به چه کاری.
نوشته‌ام قبلا هم، آدم کلمه که باشی، نان و جان‌ات می‌شوند لغات. بی‌نوشتن سردرگمی، گرفتار مه. از احوالاتت فقط می‌دانی که هیچ نمی‌دانی. کلمات نور هدایت‌گر تو هستند در جهان بیرون و دنیای درون. وقتی مهربان می‌شوند، وقتی نازک‌طبعند، هنگامی که درشت‌خو و ستیزه‌گرند به یادت می‌آورند به چه حالی و چرا.
با کلمات زخم می‌زنی: به خودت یا دیگری. به میانجی‌گری آنهاست که مهر می‌گستری یا دل می‌بُرّی. با نوشتن است که خودت را ذره‌ذره، کشف می‌کنی. اهل قبیلهء کلمه، خویشتن را نه در آیینهء چشمان دیگری که در واژه‌های نوشتار خویش بازمی‌یابند، می‌شناسند، دوست می‌دارند یا دشمن فرض می‌کنند.
گفت آن‌قدر خودت را دوست نداری که نجات دادن خودت برایت حساب نیست، که به چشمت نمی‌آید. برایش نگفتم که چه کلمات رنجیده بودند از من، که در آیینهء آن واژه‌ها چیزی نمی‌یافتم برای تنها نشدن از خود؛ به جایش گفتم ببین : به دوست نداشتن که عادت کردی، دوست داشتن سخت دشوار است.

Saturday, November 1, 2014

از عشق و ملال

دکتر آرش نراقی در شماره شانزده دو‌ماهنامهء اندیشهء پویا ؛ نوشتهء معرکه‌ای دارد در باب ملال. آنجا می‌نویسد که چگونه لمس شدن آدمی توسط امر مقدس، به شکل رایج و تکراری فضا- زمان ، شکلی دگر می‌بخشد به گونه‌ای که فضا به محراب بدل شده و زمان به وقت و آن ، تغییر هویت می‌دهد
لب کلام به گمانم این است: ما آدمیان اسیر ملالیم مگر اینکه از سوی نیرویی بیرون هستی اربعه در اربعه‌مان لمس شویم و در آن هنگام همه‌چیز معنا می‌یابد، تجربهء حضور نیرویی فراتر از ما به زندگی‌مان شکل، نظم و هویت می‌دهد. بدل می‌شود به تجربه‌ای که بودن ما مانند دانه‌های تسبیح، به دورش گرد می‌آید، منسجم شده، معنا می‌یابد. حالا چه رنج بکشی و چه لذت ببری؛ جهانت، زیستت، بودنت؛ معنا دارد و در آنجا که معناست، ملال وارد نخواهد شد
به تجربه‌های لمس شدن توسط تقدس که فکر می‌کردم، دل‌سپردن را مشترک‌ترینش یافتم میان آدمیان. وقتی دل‌می‌گماری بر کسی، جهان تغییر می‌کند، تو تغییر می‌کنی و لاجرم زندگیت نیز دگرگون خواهد شد. دیگر خاتمهء کار روزانه، فقط به منزل رفتن نیست؛ حضور آن دیگری منزل را به خانه بدل کرده: امن و گرم. صبح فقط زمان آماده شدن برای کار روزانه نیست، آنی است که آن دیگری دلبند تو، چشمانش را گشوده، ظهر فقط وقت ناهار نیست، حالا زمانی است که منتظر نشان و پیامی از یاری...عشق مثل یک معنابخشِ سازمان‌دهنده؛ ناگهان همه چیز را شخم می‌زند از جمله عادت‌هایت را و ترک عادت نخستین گام رهاشدن از ملال است... عشق انحنایی در مختصات فضا- زمان ایجاد می‌کند که انگار ما را پرت می‌کند به جهانی دیگر، به جهانی موازی که در آن لذت و رنج، خوش و ناخوشی؛ هر دو عمیق‌تر و قوی‌ترند که این خود پایان ملال است